BOŞALTIM SİSTEMLERİ

Hücrelerde oluşan zararlı metabolik artıkların dışa-rı atılmasına boşaltım denir. Bu sayede iç denge (homeostasi) korunmuş olur. Boşaltım ürünleri genellikle karbondioksit, su ,azot bileşikleri ile fazla miktardaki vitamin ve madensel tuzlardır.Azotlu zehirli bileşikler sırasıyla Amonyak (NH3), üre ve ürik asittir. Amonyak su hayvanlarında, üre memelilerde, ürik asit ise eklembacaklı, sürüngen ve kuşlardaki protein artıklarıdır.

 Boşaltım işi ile ilgili yapı, organ ve sistemlerde canlı türlerine göre çeşitli değişiklikler görülür. Tek hücrelilerde boşaltım hücre zarından osmoz ve difüzyonla ayrıca sitoplazmadaki kontraktil koful larla sağlanır. Bitkilerde terleme, damlama, kabuk oluşturma, yaprak dökümü ... vb. boşaltım faaliyetleri gerçekleştirilir.

 Sünger ve sölenlere grubu hayvanlarda özel boşaltım organı yoktur. Boşaltım doğrudan vücut yüzeyinden sağlanır.

 İlkel (yassı) solucanlarda pronefridyum denilen Alev hücreleri vardır. Ucu delikli olan bu hücreler bir kanalla birleşerek vücuttaki artıkları dışarı atarlar.

 Halkalı solucan ve yumuşakçalar gibi, omurgasızlar da Nefridyum denilen bir ucu kirpikli huni şeklindeki yapılarla boşaltım sağlanır.

 Eklembacaklılarda boşaltım olayı malpigi tüpleri ile gerçekleştirilir. Uçları kapalı olan ve vücut içerisine dağılmış bu tüpler sindirim kanalının son kısmına bağlanır. Bu grup canlılarda kandaki boşaltım ürünleri sindirim artıkları ile dışarı atılır.

 Omurgalılarda ise boşaltım organları böbreklerdir. Üç tip böbrek vardır.

 a) Pronefroz böbrek: Balık ve kurbağa embriyo-larında görülür. Fazla sayıda kılcal damar yu-mağı (Glomerulus) ile bunların karşısındaki nefridyumlardan oluşur. Nefridyumlarda bir ka-nalla (wolf kanalı) birleşerek dışarı açılır.

 b) Mezonefroz böbrek: Balık ve kurbağaların er-ginlerinde görülür. Burada nefridyumlar bir kap-sül şeklinde (Bowman kapsülü) glomerulusu sarmıştır.

c) Metanefroz böbrek: Sürüngen, kuş ve memelilerin erginlerinde görülür. En gelişmiş böbrek tipidir.

 İnsanda Boşaltım Sistemi:

Böbreklerle bunlara bağlı toplama kanallarından oluşur. Böbrekler 15 cm uzunluğunda ve 150 gr ağırlığında, karın boşluğunun arka ve alt kısmında bulunan iki önemli organımızdır. Dıştan içe doğru;  kabuk (korteks), öz (medulla) ve Havuzcuk (pelvis), olmak üzere 3 kısımdır.                                              Nefron denilen milyonlarca küçük yapı biriminden oluşur. Nefronlar geniş süzme yüzeyi meydana getirirler. Bir nefron ise Glomerulus ve bowman kapsülü ile buna bağlı uzun bir kanaldan oluşur. Bu kanalcıklar da öz bölgesinde bulunan piramit şeklindeki idrar toplama kanalları ile havuzcuğa bağlanır.

Kanın Süzülmesi ve İdrar Oluşumu: Normal bir insanda dinlenme halinde böbrekler dakikada 1,3 lt kanı süzer. Süzme hızı yaklaşık 180 lt/gün dür. (125 ml/dk.) Süzme olayı Glomerulus kılcalları ile bowman kapsülü arasında gerçekleşir. Bowman kapsülüne kan plazmasındaki faydalı maddeler de geçebilir. (Glikoz, Amino asit, su... vb.) Bu maddeler henle borusunda aktif taşıma ile tekrar geri emilerek kana karışır. Hipofiz hormonunun da etkisiyle (Antidiüretik hormon) idrarın bileşimi ayarlanır. Belirli pH derecesinde idrar içerisinde su, üre ve ürik asit bulunur. Böbrekler bu süzme olayı ile vücudun su-tuz dengesini korumuş olur.

 Olayda böbrek üstü bezlerinden salgılanan Aldesteron hormonunun da etkisi vardır. Normal kanda tuz yoğunluğu % 1 dir. Böbrekler % 2 lik bir tuzlu çözeltiyi süzebilir. İnsan kanının pH, 7,4 dür. Bu ancak 7-7.7 sınırlarında değişebilir. Bu sınırların aşılması ölümle sonuçlanır. Tuz yoğunluğunun artması böbrek taşlarına ve iltihaplanmalara (Nefrit) neden olur